چالش‌های سیاست‌های دولت آمریکا برای دانشجویان ایرانی

مروری بر سیاست‌ها و تاثیرات آن‌ها

محدودیت‌های ویزاهای دانشجویی

• رشته‌های تحصیلی – بر اساس قوانین فدرال (مصوب در سال ۲۰۱۲) و توضیحات وزیر خارجه دولت آمریکا٬ صدور ویزای دانشجویی برای دانشجویان ایرانی که قصد تحصیل و استخدام در رشته‌های مربوط به بخش انرژی کشور ایران یا علوم هسته‌ای یا مهندسی هسته‌ای یا رشته‌های مرتبط در ایران را دارند ممنوع است.
• ویزای یک‌بار ورود – در سال ۲۰۱۰ دولت فدرال اجازه داد که برای دانشجویان ایرانی ویزاهای چندبار ورود صادر شود ولی دانشجویانی که در رشته‌های مربوط به فناوری تحصیل می‌کردند را از این مساله مستنثنی کرد. بر اساس این سیاست٬ دانشجویان ایرانی که در رشته‌های مرتبط با فناوری تحصیل می‌کنند فقط می‌توانند ویزای یک‌بار ورود بگیرند.
• لغو ویزا‌های دانشجویی -دانشجویانی بودند که موفق شده‌ بودند از دانشگاه‌های ایالات متحده پذیرش بگیرند و حتی ویزای معتبر نیز داشتند، ولی به آن‌ها اجازه داده نشد که برای پرواز به آمریکا سوار هواپیما شوند و یا وقتی به آمریکا رسیدند به آنها اجازه خروج از فرودگاه‌های امریکا و ورود به خاک آمریکا داده نشد و آنها را دوباره سوار هواپیما کردند و به کشورهای دیگر فرستادند. اکثر این موارد طی سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ و در اوج تنش‌های بین ایران و آمریکا اتفاق افتاد.
• ممنوعیت مسافرتی – انتظار می رود که دولت ترامپ ممنوعیت مسافرتی را دوباره برقرار کند و این مساله به احتمال زیاد صدور ویزا برای ایرانیان را ممنوع خواهد کرد. با وجودی که در دوره اول دولت ترامپ قوانین «ممنوعیت‌های مسافرتی» شامل یک فرآیند معافیت بود که دانشجویان ایرانی بتوانند علیرغم این ممنوعیت‌ها ویزای آمریکا بگیرند، آمارها نشان داد که مجموع ویزاهای صادره برای دانشجویان ایرانی به شدت کاهش یافته است.

محدودیت‌های مربوط به تحریم‌ها

• تبعیض‌های بانکی – موارد فراوانی گزارش شده که بانک‌های آمریکایی به خاطر تبعیت از قوانین تحریم‌های دولت آمریکا علیه ایران برای دانشجویان ایرانی حساب باز نمی‌کنند و یا حتی حساب‌های این افراد را می‌بندند. قوانین مربوط به تحریم٬ ارائه خدمات مالی به حساب‌های بانکی که متعلق به ایرانیانی است که «ساکن ایران» هستند را ممنوع کرده است. متاسفانه در عمل٬ بسیاری از ایرانیان ساکن آمریکا٬ از جمله دانشجویان هدف این قوانین قرار گرفتند و بانک‌های آمریکایی از ارائه خدمات بانکی به این افراد سرباز زدند.
• تحریم‌های مربوط به فناوری – ممنوعیت‌های مربوط به دسترسی دانشجویان ایرانی به کالاها و فناوری‌های «دو منظوره»، عملا ایرانیان را از تحصیل یا کار در بعضی از رشته‌ها و برنامه‌های تحصیلی باز می‌دارد.
• دیگر محدودیت‌ها – به دلیل محدودیت‌های بانکی و همچنین وضعیت اقتصاد ایران و هزینه های بالای اخذ ویزا که شامل مواردی از قبیل سفر به خارج از ایران برای مصاحبه ویزا، دانشجویان ایرانی با چالش‌های فراوانی برای پرداخت شهریه، هزینه مسکن و دیگر امور مواجه می شوند.

محدودیت‌ها در سطح ایالتی

• بر اساس قانون مصوب در فلوریدا در سال ۲۰۲۳ کالج‌ها و دانشگاه‌های دولتی فلوریدا نمی‌توانند به دانشجویان فارغ‌التحصیل که «ساکن» کشورهای ایران، چین، روسیه، کره شمالی، کوبا، ونزوئلا و سوریه هستند پیشنهاد استخدام کاری یا کمک‌هزینه‌های دانشجویی بدهند. این قانون در حال حاضر در دادگاه با چالش‌های حقوقی مواجه شده است.

سوابق این قوانین

دانشجویان ایرانی به طور قابل توجهی تحت تاثیر «ممنوعیت‌های مسافرتی» اجرا شده در دوره اول دونالد ترامپ قرار گرفتند و ممکن است بار دیگر مورد هدف این ممنوعیت‌ها قرار گیرند. رئیس جمهور دونالد ترامپ فرمان اجرایی صادر کرده است که خبر بازگشت «ممنوعیت‌های مسافرتی» جدید را می‌دهد.

• اولین «ممنوعیت مسافرتی» (صادره در فرمان اجرایی 13769) ، ورود اتباع ایرانی به آمریکا را بدون استثنا ممنوع کرد.
• آخرین نسخه «ممنوعیت مسافرتی» در دوره اول ترامپ، که تا اولین روز ریاست جمهوری جو بایدن هم اجرا می‌شد شامل معافیت هایی برای دانشجویان ایرانی برای اخذ ویزای دانشجویی بود. با این حال، تعداد ویزاهای دانشجویی صادره به دشت کاهش یافت و هیچ گاه به زمان قبل از ترامپ بازنگشت.
  • در سال مالی ۲۰۱۶ دولت اوباما ۳۱۳۹  ویزا را برای دانشجویان ایرانی را صادر کرد که معادل با ۲۶۱ ویزای دانشجویی در ماه بود.
  • با وجود استثناها برای ویزاهای دانشجویی٬ دولت ترامپ در سال مالی ۲۰۲۰ تنها ۶۵۵ ویزای دانشجویی صادر کرد که معادل با ۵۵ ویزا در ماه بود.
  • خوشبختانه، دولت بایدن توانست روند رسیدگی به ویزای دانشجویی ایران را به سرعت بازگرداند، ولی متاسفانه روند صدور ویزا برای متقاضیانی که ویزاهای دیگر درخواست کرده بودند به همان وضعیت دولت ترامپ باقی ماند. در سال ۲۰۲۱ دولت بایدن ۳۰۰۱ ویزای دانشجویی برای ایرانیان صادر کرد که معادل ۲۵۰ ویزا در ماه بود.
• در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۵ رئیس جمهور دونالد ترامپ یک فرمان اجرایی  صادر کرد و خبر داد که «ممنوعیت مسافرتی» بازخواهد گشت. او به دولت خود دستور داد تا قبل از ۲۱ ماه مارچ ۲۰۲۵ گزارشی را منتشر کند که درآن روند بازرسی و غربالگری کشورهای مختلف بررسی شود و بر این اساس لیست کشورهایی که صدور ویزا برای اتباع آن‌ها شامل تعلیق جزئی یا کامل ‌می‌شود منتشر گردد.

با دانشجویان ایرانی در هنگام ورود به آمریکا به شدت بدرفتاری شده است و در مواردی این دانشجویان به صورت غیرموجه از آمریکا اخراج شده‌اند.

• به درخواست شورای ملی ایرانیان آمریکا، دفتر حقوق مدنی و آزادی های مدنی وزارت امنیت داخلی تحقیقاتی را در مورد گزارش‌هایی که در رابطه با رفتارهای تبعیض‌آمیز و اخراج غیرموجه دانشجویان ایرانی در مرزهای آمریکا شده را آغاز کرد و این گزارش‌ها توسط نیویورک تایمز نیز منتشر شده‌اند.
• دفتر حقوق و آزادی های مدنی وزارت امنیت داخلی در گزارش خود٬ که تحقیقات آن همچنان در جریان است٬ اشاره کرده که شواهدی وجود دارد ماموران مرزی به خاطر نبود دستورالعمل و رهنمودهای مشخص اجازه ورود به آمریکا را برای دانشجویان  بر اساس نژاد٬ قومیت یا ملیت آنها انجام داده‌اند.

 در سال ۲۰۱۲ قانونی به نام Iran Threat Reduction & Syria Human Rights Act  تصویب شد و که صدور ویزای دانشجویی برای برخی از رشته‌ها ممنوع کرد. طبق توضیحاتی که وزیر خارجه آمریکا پس از تصویب این قانون داد٬ صدور ویزا برای دانشجویان ایرانی که قصد تحصیل و استخدام در رشته‌های مربوط به بخش انرژی کشور ایران یا علوم هسته‌ای یا مهندسی هسته‌ای یا رشته‌های مرتبط در ایران را دارند ممنوع شد.

• با وجودی که این قانون به طور مشخص دانشگاه‌ها را ملزم نمی‌کرد که مستقیما تحریم‌های آمریکا علیه ایران را اجرا کنند، دانشگاه‌هایی مانند مانند دانشگاه ماساچوست آمهرست چندین قدم فراتر رفتند و پذیرش دانشگاه را برای دانشجویان ایرانی در برنامه‌های مختلف علوم و مهندسی خود ممنوع کردند.
• با این حال، به دنبال اعتراضات قابل توجه و یک کمپین هماهنگ به رهبری دانشجویان، اساتید و شورای ملی ایرانیان آمریکا، دانشگاه ماساچوست آمهرست در نهایت سیاست خود را در فوریه ۲۰۱۵ تغییر داد. تعداد انگشت شماری از دانشگاه‌های دیگر سیاست‌های مشابهی اتخاذ کردند، از جمله دانشگاهدانشگاه مشترک المنافع ویرجینیا، که نایاک در مورد آن نوشت و خواستار برداشتن گام‌هایی موثری برای لغو محدودیت‌های تبعیض‌آمیز آنها شد. این دانشگاه نیز در نهایت٬ زبان تبعیض آمیز را در سیاست خود مورد توجه قرار داد و آن‌ها حذف کرد.

قانون SB 846 که توسط فرماندار ایالت فلوریدا٬ ران دسانتس در ماه می ۲۰۲۳ امضا شد یکی از چند اقدامی بود که در سطح ایالتی انجام شد و هدف آن این بود که ورود دانشجویان ایرانی به آمریکا را محدود کند.

• بر اساس این قانون٬ توانایی کالج‌ها و دانشگاه‌های دولتی فلوریدا برای پیشنهاد استخدام کاری یا اختصاص کمک‌هزینه‌های دانشجویی به دانشجویان فارغ‌التحصیل که «ساکن» کشورهای ایران، چین، روسیه، کره شمالی، کوبا، ونزوئلا و سوریه هستند به طور جدی محدود شده است. این کالج‌ها و دانشگاه‌ها برای اعطای چنین خدماتی به دانشجویان کشورهای مورد نظر باید مورد به مورد با  Board of Governors مشورت کنند. این قانون با واکنش‌های شدید دانشجویان و اساتید دانشگاه‌های فلوریدا مواجه شده است.
• دو دانشجوی فارغ التحصیل از چین به همراه یک استاد فلوریدا در مارچ ۲۰۲۴ در واکنش به تأثیرات تبعیض آمیز این قانون٬ علیه مقامات آموزشی فلوریدا شکایت کردند. علاوه بر این، بیش از ۳۰۰ عضو هیئت علمی طوماری خطاب به رئیس دانشگاه فلوریدا نوشتند و در آن با این قانون مخالفت کردند. وزارت دادگستری دولت فدرال در زمان ریاست جمهورید بایدن نیز از این پرونده آگاه بود و آن را دنبال می‌کرد و اعلام کرده بود که حتی ممکن است به این پرونده حقوقی بپیوندد.
• سارا حجازی دانشجوی ایرانی در مصاحبه ای با نشریه Alligator  یک رسانه خبری مستقر در فلوریدا است، توضیح داد که چگونه تصویب و اجرای SB 846 بر زندگی بهترین دوستش تأثیر گذاشته و این دوست نتوانسته برای ادامه تحصیل به آمریکا بیاید.

در سال ۲۰۱۱ دولت اوباما سیاست ویزای یکبار ورود برای دانشجویان ایرانی لغو کرد و اجازه داد که آنها ویزای چندبار ورود بگیرند. بر اساس این سیاست جدید دانشجویان ایرانی می‌توانستند هنگام تحصیل در آمریکا و به ایران سفر کنند و خانواده‌های خود را ببینند.

• نایاک یکی از بازیگران اصلی بود که تغییر سیاست صدور ویزای یکبار ورود برای دانشجویان ایرانی را رهبری کرد و به مقامات کاخ سفید، وزارت امور خارجه و کنگره در مورد این موضوع آموزش داد.
• یکی از مشکلات صدور ویزا برای دانشجویان ایرانی این است که به متقاضیان گفته نمی‌شود که آیا آن‌ها برای دریافت ویزای چند بار ورود شرایط لازم را دارند یا خیر. بنابراین آنها باید ویزای موجود خود را به خطر بیاندازند، ایالات متحده را ترک کنند و دوباره برای ویزای جدید درخواست دهند تا در آن مرحله متوجه شوند که آیا به طور خاص واجد شرایط دریافت ویزای چند بار ورود هستند یا خیر.
• صدور ویزای دانشجویی چند بار ورود برای ایرانیان در سال ۲۰۱۰ مجاز بود اما فقط برای دانشجویان علوم اجتماعی. دانشجویان رشته های فنی واجد شرایط نیستند و به همین دلیل فقط می‌توانند ویزای یکبار ورود بگیرند.

دانشجویان ایرانی هم باید برای اخذ ویزا بجنگند و هم باید با اقدامات بانک‌های آمریکایی روبرو شوند که چندین قدم از ملزومات قانونی تحریم‌های آمریکا علیه ایران فراتر رفته و از ارائه خدمات بانکی به دانشجویان ایرانی خودداری می‌کنند و در نهایت مرتکب تبعیض بر اساس تابعیت ملی افراد می‌شوند.

• برای بیش از یک دهه، دانشجویان ایرانی یا با محدودیت‌های قابل توجهی از سوی بانک‌های ایالات متحده در حالی‌که در این بانک‌ها حساب بانکی هم داشته‌اند مواجه بوده‌اند و یا حتی شاهد بوده‌اند که حساب‌های آن‌ها به طور کامل توسط این بانک‌ها بسته شده‌اند. طبق قوانین ایالات متحده، ارائه خدمات مالی به «صاحبان حساب‌های ایرانی» که به‌عنوان «حساب‌های افرادی که معمولا مقیم ایران هستند» تعریف می‌شود، ممنوع است. ابهام متن قانون در این زمینه٬ خصوصا پیرامون کلمه «معمولا مقیم»، مدت‌هاست که توسط بانک‌های ایالات متحده به عنوان چراغ سبزی برای دور زدن و/یا بستن کامل حساب‌های ایرانیان بدون هیچ توضیحی، به‌ویژه حساب آن‌هایی که با ویزای دانشجویی در ایالات متحده هستند، تعبیر شده است. بانک چیس یکی از بانک‌های بزرگی است که سال‌ها درگیر بستن تبعیض آمیز حساب‌های دانشجویان ایرانی بوده است. بانک آف آمریکا نیز بیش از یک دهه است که همین سیاست را دنبال می‌کند.
• در سال ۲۰۱۳ و در پی تأثیرات تحریم‌های سال ۲۰۱۲ که دانشجویان را از تحصیل در رشته‌های علوم، مهندسی و ریاضی در دانشگاه‌های ایالات متحده منع می‌کرد، بانک TCF حساب حداقل ۲۲ دانشجوی ایرانی را در دانشگاه مینه‌سوتا بست. به عنوان بانک اصلی متصل به دانشگاه مینه‌سوتا، این نمونه – که در آن تحریم‌ها آشکارا بیش از حد اعمال می‌شدند – مانع از آن شد که دانشجویان ایرانی بتوانند شهریه خود به دانشگاه و دیگر صورت‌حساب‌های مالی را در حین تحصیل بپردازند.
• دانشجویان ایرانی به خاطر انبوهی از مشکلات مالی، تحریم‌های دولت ترامپ و مسائل مربوط به بانک های آمریکایی، به روش‌های crowdfunding برای دریافت حمایت مالی به عنوان راهی برای پرداخت شهریه و هزینه‌های زندگی خود روی آورده‌اند. این بحران جدید حتی باعث این شده که قیمت دلار آمریکا در مقابل پول ایران به شدت بالا برود و خانواد‌های این دانشجویان دیگر نتوانند از ایران برای فرزندانشان پول شهریه دانشگاه را بفرستند.

در حالی که روند درخواست و دریافت ویزا ممکن است سال ها طول بکشد، دانشجویان ایرانی اغلب با لغو همان ویزا در همان بدو ورود به ایالات متحده و بدون هیچ توضیحی مواجه شده‌اند.

• دانشجویانی که قبلا از دانشگاه‌های ایالات متحده پذیرش گرفته و دارای ویزای معتبر بودند، یا اجازه نیافتند به آمریکا پرواز کنند و یا به محض رسیدن از آمریکا اخراج شدند. اکثر این موارد در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ گزارش شده‌اند، دوره‌ای که شاهد افزایش تنش‌ها بین آمریکا و ایران به‌ویژه پس از ترور سردار قاسم سلیمانی توسط آمریکا در ژانویه ۲۰۲۰ بودیم.