Click here to read this in English (published in Newsweek on 1/13/21).
Written by Sina Toossi
اخیراً ضیا نبوی، روزنامه‌نگار و زندانی سیاسی سابق خطاب به آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر ایران گفته بود «ما نه مقلد شماییم نه رعیتتان! به هر واکسنی هم که اعتماد ندارید، خودتان استفاده نکنید.» انتقاد جسورانه نبوی از قدرتمندترین مقام ایرانی پس از آن مطرح شد که آیت‌الله خامنه‌ای در یک سخنرانی تلویزیونی و در اظهاراتی عجیب واکسن «انگلیسی و آمریکایی» را ممنوع اعلام کرد. مردم ایران که به شدت تحت تأثیر شیوع بیماری کرونا قرار گرفته‌اند، به تندی به این ممنوعیت واکنش نشان داده‌اند
بر اساس آمارهای رسمی، بیش از ۵۰ هزار ایرانی تا کنون بر اثر کرونا جان خود را از دست داده‌اند. به گفته یکی از مقامات ارشد وزارت بهداشت ایران و البته بر اساس تحقیقی که بی‌بی‌سی فارسی انجام داده، رقم واقعی شاید دو یا سه برابر این آمار باشد. کارکنان بخش سلامت که در خط مقدم مبارزه ایران با کرونا هستند از نفس افتاده‌اند، بسیاری از بیمارستان‌ها دیگر تخت خالی ندارند و اقتصاد کشور نیز که از تحریم‌های امریکا به اندازه کافی ضربه خورده بود، تحت فشار بی‌سابقه‌ای قرار گرفته است. همان طور که انتظارش هم می‌رفت، بسیاری از ایرانیان که امیدی به بهتر شدن اوضاع ندارند، به خاطر جلوگیری از تأمین واکسن کرونا به شدت از دست حکومت خود عصبانی‌اند، آن هم در این روزها که این قدر مردم به این واکسن نیاز دارند
واکنش‌های شدید در داخل ایران
ممنوعیتی که خامنه‌ای با بی‌ملاحظگی تمام اعلام کرده است بی‌تردید منجر به مرگ تعداد بیشتری از افراد بی‌گناه می‌شود. تا همین جا نیز ممنوعیت اعلام‌شده باعث لغو واردات ۱۵۰ هزار دوز واکسن فایزر-بیون‌تکی شده که نیکوکاران آمریکا می‌خواستند به ایران بفرستند. اگر اجازه انجام این واکسیناسیون داده می‌شد، توانایی ایران در واکسینه کردن کادر درمان و دیگر شهروندان پرریسک بسیار بالاتر می‌رفت و این امر به نجات جان انسان‌ها و جلوگیری از شیوع بیشتر ویروس کمک می‌کرد. از نظر خیلی‌ها در داخل ایران، موضعی که آقای خامنه‌ای اتخاذ کرد غیر قابل دفاع و بر مبنای سیاست و ایدئولوژی است، نه بر مبنای علم
مصطفی تاجزاده، دگراندیش اصلاح‌طلب و زندانی سیاسی سابق، در توئیتی به سخنرانی خامنه‌ای این طور واکنش نشان داد: حفظ سلامت شهروندان از مهمترین وظایف هر حکومتی است. هیچ‌مقامی حتی رهبر حق ندارد در مورد چگونگی مقابله با کرونا غیرکارشناسانه نظر دهد یا برخلاف پیشنهادهای متخصصان و نهادهای مسئول تصمیم بگیرد
تاجزاده از خامنه‌ای خواست اعلام کند اظهاراتش «ارشادی» است و مسئولیت تصمیم‌گیری درباره واکسن با «ستاد مقابله با کرونا» است
در این بین، هشتگ «واکسن بخرید» نیز اخیراً در توییتر فارسی ترند شد. بسیاری از ایرانی‌ها از این هشتگ استفاده کردند تا از مقامات کشور بخواهند مسئله تأمین واکسن کرونا را سیاسی نکنند و سلامت شهروندان را بالاتر از هر چیزی در اولویت قرار دهند. بسیاری نیز نقش تحریم‌های آمریکا را در دشوارتر شدن واردات واکسن به ایران برجسته کردند. خامنه‌ای نه تنها این ابراز خشم عمومی را نادیده گرفته بلکه اکنون به مانع اصلی تهیه واکسن مورد نیاز برای واکسیناسیون بیش از ۸۰ میلیون شهروند ایرانی تبدیل شده است
انتقادها علیه اظهارات خامنه‌ای از چندین جناح مطرح شده است. سازمان نظام پزشکی ایران که متشکل از برجسته‌ترین متخصصان کشور در حوزه سلامت است، پس از اظهارات خامنه‌ای نامه‌ای را به رئیس‌جمهور حسن روحانی فرستاد. این نامه مستقیماً خامنه‌ای را خطاب قرار نمی‌دهد، اما صراحتاً آنچه که کشور در حال حاضر به آن نیاز دارد را بیان می‌کند: امضاکنندگان این نامه «به عنوان نمایندگان جامعه پزشکی ایران» از روحانی می‌خواهند «به دور از مسائل سیاسی» با «تهیه واکسن مطمئن و مورد تایید مراجع علمی» تمام تلاش خود را «در جهت تأمین حقوق بدیهی مردم و انتظارات بر حق کادر درمان» به کار گیرد
فرمان خامنه‌ای در واقع در تقابل با بیانیه‌های وزارت بهداشت ایران است. تنها معیار وزارتخانه برای واردات واکسن این بود که سازمان بهداشت جهانی آن را تأیید کرده باشد و در کشور تولیدکننده مورد استفاده قرار گرفته باشد. ایران در حال حاضر مشغول تولید واکسن کرونای ساخت داخل است و با کوبا نیز در تولید یک واکسن دیگر همکاری می‌کند. هر دوی این واکسن‌ها اخیراً وارد فاز آزمایش روی انسان شده‌تاند. در عین حال، مقامات کشور پیش از سخنرانی خامنه‌ای همزمان به دنبال کانال‌هایی بودند تا از آن طریق واکسن‌های خارجی از جمله واکسن‌های تولیدی فایزر و آکسفورد را وارد کنند
خامنه‌ای در سخنرانی خود تلاش‌های متخصصان داخلی به منظور تولید یک واکسن بومی را تحسین کرد، و گفت نمی‌توان به کشورهای غربی مثل امریکا، انگلیس و فرانسه اعتماد کرد. او این کشورها را متهم کرد به اینکه می‌خواهند واکسن‌هایشان را روی جمعیت دیگر کشورها «آزمایش» کنند. این در حالی است که تا کنون میلیون‌ها نفر در همین کشورها واکسینه شده‌اند. او همچنین به واقعه تأسف‌برانگیز ارسال خون‌های آلوده به ویروس اچ‌آی‌وی از فرانسه به ایران اشاره کرد
با این حال خیلی‌ها در داخل ایران مواضع خامنه‌ای در این زمینه را تزویر و دورویی می‌دانند. کسانی این دیدگاه را مطرح می‌کنند که سال‌ها در زمره هواداران اصلی جمهوری اسلامی بوده‌اند. از جمله این افراد رحیم قمیشی، رزمنده جنگ ایران و عراق است که سال‌ها در اسارت عراقی‌ها بود. قمیشی در واکنش به خامنه‌ای با طعنه می‌گوید: این داروی انگلیسی و آمریکایی اصلا قابل اعتماد نیست، قبول! سایر داروهای سرطان و خاص چه؟ آن داروها قابل اعتمادند و این یکی نیست… چرا اجازه داده برخی از علما و بزرگان برای درمان به اروپا بروند؟! لطفا در این مورد هم گزارش بدهید تا عمق فاجعه را بدانیم
بسیاری از ایرانی‌های فعال در شبکه‌های اجتماعی به اظهار نظر سال ۲۰۱۹ خامنه‌ای پس از افزایش قیمت سوخت (که منجر به اعتراضات گسترده و سرکوب شدید حکومت شد) اشاره کرده‌اند. در آن زمان خامنه‌ای با گفتن اینکه در مورد مسئله سوخت «کارشناس نیست» و یک شورای اقتصادی عالی‌رتبه مسئول تصمیم‌گیری است تلاش کرد بار مسئولیت را از روی دوش خود بردارد. با این حال امروز خامنه‌ای به خودش اجازه می‌دهد وارد یک بحث علمی شود و نظر کارشناسان برجسته حوزه سلامت کشور را نقض کند
جالب اینجاست که پس از حرف‌های خامنه‌ای بسیاری از ایرانی‌ها به این نکته اشاره کرده‌اند که جمهوری اسلامی پیشتر مهمترین جایزه علمی خود را به اوغور شاهین، پزشک آلمانی ترک‌تبار و یکی از توسعه‌دهندگان واکسن فایزر/بیو‌ان‌تک داده است. جایزه مصطفی که هر دو سال یک بار به بهترین دستاوردهای دانشمندان جهان اسلام در حوزه علم و فناوری اهدا می‌شود، همین سال گذشته به شاهین داده شده بود. خامنه‌ای عملاً واکسنی را غیر قابل اعتماد خوانده و ممنوع کرده که پیشتر دولت جمهوری اسلامی به توسعه‌دهنده مسلمانش جایزه داده بود
سیاست مقدم بر علم
تصمیم خامنه‌ای مبنی بر ممنوعیت واکسن کرونا هیچ توجیه علمی ندارد. ظاهراً او با این کار می‌خواهد آتش مقابله با آمریکا را در ایران شعله‌ور نگه دارد و طیف‌های تندرویی که با هر گونه بهبود روابط با غرب مخالفند را راضی کند. الان چند هفته است که چهره‌های بنیادگرایی چون رئیس اسبق بسیج علیه واردات واکسن امریکایی هشدار می‌دهند. جالب اینجاست که خامنه‌ای در همان سخنرانی که واکسن امریکایی را ممنوع اعلام کرد، حمایت خود از بازگشت به «میز مذاکره» با آمریکا را نیز اعلام کرد. این اقدام او این شائبه را به وجود می‌آورد که شاید ممنوعیت واکسن تلاشی برای پرت شدن حواس تندروها از موضع دیگری است که به جایگاه حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران در جریان تلاش‌هایش برای احیای برجام در ماه‌های باقی‌مانده از دولت قدرت می‌بخشد
با این حال تصمیم خامنه‌ای مبنی بر منع واردات واکسن‌های غربی چه به خاطر توازن‌بخشی به نیروهای داخلی باشد و چه نباشد، نتیجه نهایی مشخص است: سلامت و بهروزی مردم عادی ایران نسبت به سیاست و ایدئولوژی در اولویت‌های پایین‌تر قرار دارد
Back to top