بازگشت ترامپ به کاخ سفید و بحران پیش روی پناهجویان ایرانی در ترکیه

با بازگشت رئیس‌جمهور ترامپ به کاخ سفید، دولت او بار دیگر سیاست‌های ضد مهاجرت خود را تشدید می‌کند—نه تنها در مرزهای اروپا، کانادا، مکزیک و پاناما بلکه به گونه‌ای که وضعیت نامطلوب پناهجویان ایرانی را بیشتر دشوار می‌سازد.

در دوره نخست خود، ترامپ به کنار گذاشتن معاهدات حیاتی حقوق بشر، محیط زیست و معاهدات بین‌المللی پرداخت و در عین حال سیاست‌های تهاجمی علیه مهاجران و پناهجویان را اجرا کرد. در بازتابی واضح از همان سیاست‌ها، دولت کنونی او دستورات جدیدی را با هدف قرار دادن پناهجویان صادر کرده است. به عنوان نمونه، در یکی از اقدامات اخیر، دولت ۱۲۰ پناهجو—با دستبند و پابند—را به پاناما اخراج کرد که چند نفر از آن‌ها ایرانی بودند. این افراد که از طریق مرز مکزیک وارد آمریکا شده بودند، دستگیر و توسط هواپیماهای نظامی آمریکا به زور انتقال یافتند. این اقدام شدید مختص ایرانیان نیست؛ زیرا پناهجویان همواره از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در برابر ممنوعیت‌های سفر به شمار می‌روند. در اوج ممنوعیت قبلی، پذیرش پناهجویان ایرانی تقریباً از بین رفته بود.

هنگامی که رئیس‌جمهور جو بایدن در سال ۲۰۲۱ به کار رسید، او ممنوعیت سفر را از همان روز اول لغو کرد و بسیاری از خانواده‌ها دوباره به هم پیوستند و واجد شرایط دریافت ویزاهای توریستی، دانشجویی و مهاجرتی برای ایرانیان شدند. با این حال، داده‌ها نشان می‌دهد که روند صدور ویزا و پردازش پرونده‌های پناهجویی هرگز به سطح پیش از ترامپ بازنگشته است. به عنوان مثال، اگر چه ۷۴۳ پناهجوی ایرانی در سال ۲۰۲۳ پذیرش شدند، این رقم بسیار کمتر از ۳۷۵۰  نفری است که در سال ۲۰۱۶ در دوره اوباما پذیرفته شده بودند. در صورتی که ممنوعیت سفر جدید ترامپ اجرایی شود، افرادی که از آزار سیاسی فرار می‌کنند—از جمله شرکت‌کنندگان در جنبش «زن، زندگی، آزادی» ایران—ممکن است مسیرهای خروجشان به شدت قطع شود.

دستور اجرایی جدید وزارت‌های خارجه و امنیت داخلی را وادار می‌کند تا پذیرش پناهجویان را برای دست‌کم ۹۰ روز متوقف کنند و قوانین سخت‌تری در مرز جنوبی اعمال نمایند. این اقدامات می‌تواند مسیرهای حیاتی برای افرادی که به دنبال پناهندگی از سرکوب سیاسی و نقض حقوق بشر هستند را مسدود کند.

در ترکیه، وضعیت پناهجویان ایرانی روز به روز وخیم‌تر شده است. برآوردهای اخیر حاکی از آن است که حدود ۱۰۰۰۰  پناهجوی ایرانی در ترکیه زندگی می‌کنند که بسیاری از آن‌ها در شرایط بسیار نامناسبی به سر می‌برند. این افراد با چالش‌های متعددی مواجه هستند—از کارهای غیررسمی و ناپایدار با حمایت‌های حقوقی محدود گرفته تا آینده‌ای نامشخص. بسیاری سال‌ها در حالت معلق حقوقی و اجتماعی به سر برده‌اند و منتظر پذیرش از سوی سازمان ملل یا کشورهای غربی هستند و همواره در معرض خطر اخراج قرار دارند. در صورت بازگرداندن به ایران، ممکن است با دستگیری، زندانی شدن یا حتی شکنجه مواجه شوند.

دوره نخست ترامپ با سیاست‌های سختگیرانه مهاجرتی خود، از جمله «ممنوعیت مسلمانان» که ورود شهروندان چندین کشور مسلمان، از جمله ایران، را ممنوع کرده و وعده اخراج گسترده داده بود، شناخته می‌شود. در دوره او، سهمیه سالانه پذیرش پناهجویان به رکوردهای تاریخی پایین سقوط کرد. در صورتی که این سیاست‌ها از سر گرفته شوند، پناهجویان ایرانی در ترکیه دچار آسیب‌های بیشتری خواهند شد، زیرا محدودیت‌های مرزی و برچیده شدن مسیرهای قانونی آن‌ها را به مسیرهای خطرناک و غیرقانونی سوق می‌دهد—که این امر موجب افزایش مواجهه آن‌ها با خشونت، بهره‌کشی و حتی مرگ می‌شود.

مصاحبه‌ها با پناهجویان تصویری تاریک از وضعیت به جا مانده است. یکی از افراد گزارش داد که با وجود بررسی پرونده‌اش از سال ۲۰۱۷ ، همچنان تا سال ۲۰۲۱  نتوانسته از ترکیه خارج شود به دلیل کاهش چشمگیر زمان‌های پردازش. پناهجویی دیگر که نه سال در ترکیه اقامت داشته است، از تغییرات سهمیه پناهجویی آمریکا گفت که شانس او برای اسکان دوباره را نه تنها در آمریکا بلکه در اروپا که در نهایت تنها گزینه او شد، به تأخیر انداخته است. مریم، پناهجویی که در آستانه پرواز به آمریکا همراه همسرش قرار داشت، تأثیرات روحی این تأخیرهای نامحدود را چنین توصیف کرد: «پناهندگی خودش بسیار دشوار است. این توقف‌های بی‌پایان آدم را از درون خالی می‌کند.» در سراسر ترکیه، پناهجویان با تهدید جدایی از خانواده‌ها، ناامیدی فراوان و احتمال اخراج با تنها ۲۰  روز اطلاع به دلیل تغییرات سیاستی دست و پنجه نرم می‌کنند.

این محدودیت‌های متقابل، موانعی تقریباً غیرقابل عبور برای کسانی ایجاد کرده است که به دنبال پناهندگی هستند. حتی با تأیید رسمی سازمان ملل، بسیاری از پناهجویان در روستاهای دورافتاده ترکیه تحت شرایط بی‌پایان ناپسند به سر می‌برند و مجبور به انجام کارهای خطرناک و کم‌درآمد بدون حمایت حقوقی هستند. تأثیرات روحی و روانی ناشی از انتظار نامحدود—بین امیدی گذرا و ناامیدی مداوم—بسیار شدید است. با نزدیک شدن بازگشت سیاست‌های راست‌گرای ترامپ، آرزوی آینده‌ای ثابت و امن هر روز دورتر به نظر می‌رسد.

به طور تراژیک، رویدادهای اخیر واقعیت خطرناک پناهجویان ایرانی را بیش از پیش آشکار می‌کند. در شب ۱۶  ژانویه (۲۷  دی)، نازنین فتا، دختر کوچکش دلسا فخیمی و پنج پناهجو—از جمله سه کودک—در دریای اژه نزدیک جزیره ساموس یونان غرق شدند. برادران نازنین، دنیز و مهران فتا، که با او و فرزندان خواهرانش (خواهرزاده‌ها و برادرزاده‌ها) در قایق حضور داشتند، نجات یافتند. شاهدان معتقدند که گارد ساحلی ترکیه عمداً قایق را در معرض خطر قرار داد و آن را به شدت به سوی فاجعه سوق داد.

علاوه بر این، در تاریخ ۵ مه ۲۰۲۴ پناهجوی ایرانی به نام ساناز جلویی پس از نزدیک به نه سال زندگی در شرایط عدم قطعیت در ترکیه، دست به خودکشی زد. طبق گفته مادرش، ساناز در سال ۲۰۱۵ به ترکیه مهاجرت کرده بود و پس از سال‌ها ندانستن اینکه آیا روزی پذیرفته خواهد شد، با دریافت اخطار اخراج تنها دو هفته قبل از مرگش دچار سانسور عمیقی شد. خانواده او پس از آن نسخه‌ای رسمی از حکم دادگاه ترکیه را ارائه دادند که کمی پیش از خودکشی وی صادر شده بود و واقعیت تحمل‌ناپذیر وضعیتش را برجسته کرد.

از دیدگاه نایاک ضروری است که دولت آمریکا به ارزش‌های بنیادی آمریکایی پایبند بماند و حقوق بشر را رعایت کند، به طوری که پذیرش پناهجویان ادامه یابد. آمریکا از دیرباز چراغ امید برای کسانی بوده است که از آزار و اذیت فرار می‌کنند؛ بنابراین، سیاست‌ها باید منعکس‌کننده دلسوزی، عدالت و تعهد قاطع به این اصول باشند. ما از قانون‌گذاران می‌خواهیم که اقدامات محدودکننده‌ای که این ارزش‌ها را تضعیف می‌کنند رد کنند و اطمینان حاصل نمایند که آمریکا همچنان پناهگاهی برای کسانی باقی بماند که به شدت نیازمند پناهندگی هستند.